Raport dotyczący mechanizmów dostosowania granicznego emisji (BCA) na świecie.
Międzynarodowy Instytut Zrównoważonego Rozwoju (IISD) opublikował w lutym 2025 roku raport analizujący aktualny stan mechanizmów dostosowania granicznego emisji (BCAs) na świecie. W dokumencie szczegółowo omówiono działania podjęte przez Unię Europejską, Wielką Brytanię i Australię, a także dyskusje na temat podobnych regulacji w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i innych krajach. Analiza wskazuje, że choć głównym celem mechanizmów BCA jest zapobieganie ucieczce emisji oraz wyrównanie warunków konkurencji na rynkach międzynarodowych, ich implementacja różni się znacząco w zależności od kraju.
Poniżej przedstawiamy kluczowe ustalenia raportu, omawiając wpływ mechanizmów CBAM oraz innych BCA na handel międzynarodowy, gospodarki krajów eksportujących towary wysokoemisyjne oraz wyzwania związane z ich wdrażaniem.
1. Wprowadzenie
W miarę jak kraje intensyfikują swoje działania na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych, wzrasta zainteresowanie mechanizmami dostosowania granicznego emisji dwutlenku węgla (BCAs). Głównym celem BCAs jest zapobieganie ucieczce emisji, czyli przenoszeniu działalności produkcyjnej do krajów o mniej rygorystycznych regulacjach środowiskowych. W ostatnich latach wiele państw, w tym Unia Europejska, Wielka Brytania oraz Australia, podjęło działania mające na celu wdrożenie własnych mechanizmów BCA. Niniejszy artykuł analizuje najnowsze rozwinięcia w zakresie polityk BCA, ich wpływ na globalny handel oraz wyzwania związane z ich wdrażaniem.
2. Mechanizm CBAM Unii Europejskiej
2.1 Kontekst
Unia Europejska przyjęła swój Mechanizm Dostosowawczy na Granicach Węglowych (CBAM) w 2023 roku jako część pakietu „Fit for 55”. Wcześniej ryzyko ucieczki emisji było ograniczane poprzez darmową alokację uprawnień w ramach systemu EU ETS, jednak mechanizm ten stopniowo będzie wygaszany do 2034 roku. CBAM ma na celu wyrównanie warunków konkurencji między unijnymi producentami a importerami spoza UE, wymagając od tych drugich raportowania i zakupu certyfikatów odzwierciedlających emisje zawarte w importowanych towarach.
2.2 Kluczowe cechy i wpływ
CBAM obejmuje sektory energochłonne, takie jak stal, aluminium, cement, nawozy, wodór i energia elektryczna. W okresie przejściowym (2023–2025) importerzy są zobowiązani do raportowania emisji, ale nie muszą jeszcze kupować certyfikatów. Od 2026 roku mechanizm zacznie funkcjonować w pełni.
Analiza danych z 2022 roku wskazuje, że największymi eksporterami objętych CBAM towarów do UE były Chiny (15%), Turcja (10%) i Wielka Brytania (9%). Mechanizm ten w największym stopniu wpłynie na gospodarki krajów silnie zależnych od eksportu produktów wysokoemisyjnych, takich jak Czarnogóra (47% eksportu do UE objęte CBAM) i Albania (18%).
3. CBAM w Wielkiej Brytanii
3.1 Kontekst
Po opuszczeniu UE w 2020 roku Wielka Brytania utworzyła własny system handlu emisjami (UK ETS), który stopniowo zmniejsza liczbę darmowych uprawnień do emisji. W 2024 roku rząd brytyjski ogłosił plany wdrożenia CBAM od 2027 roku, obejmującego sektory stalowe, aluminiowe, cementowe, nawozowe i wodorowe. W przeciwieństwie do UE, Wielka Brytania zamierza od początku objąć swoim mechanizmem emisje zakresu 2 (emisje pośrednie).
3.2 Kluczowe cechy i wpływ
Brytyjski CBAM, choć pod wieloma względami podobny do unijnego, różni się w szczegółach implementacyjnych, takich jak sposób ustalania cen certyfikatów i metody raportowania emisji. Analiza danych wskazuje, że mechanizm ten obejmie około 3% importu Wielkiej Brytanii, a największymi dostawcami objętych produktów są Niemcy (14%), Chiny (10%) i Hiszpania (7%).
4. Australia i Przegląd Ryzyka Ucieczki Emisji
4.1 Kontekst
Australia prowadzi własny system handlu emisjami w ramach mechanizmu Safeguard Mechanism, który obejmuje przedsiębiorstwa emitujące powyżej 100 000 ton CO2 rocznie. W 2023 roku rząd australijski rozpoczął niezależny przegląd ryzyka ucieczki emisji, badający potencjalne skutki wprowadzenia CBAM.
4.2 Kluczowe cechy i wpływ
Australijski CBAM, jeśli zostanie wdrożony, początkowo obejmie sektor cementowy, a w późniejszym czasie może zostać rozszerzony na stal, szkło, nawozy i wapno. Mechanizm ten będzie funkcjonował podobnie do unijnego i brytyjskiego, lecz emisje podlegające opłatom będą uwzględniały jedynie wartości przekraczające krajowe limity emisji. Wpływ mechanizmu na handel Australii zależeć będzie od jego zakresu – przy pełnym wdrożeniu obejmie do 2% importu kraju.
5. Dyskusje o BCA w innych krajach
Poza UE, Wielką Brytanią i Australią, inne kraje również rozważają wdrożenie BCAs. W USA od 2023 roku przedstawiono kilka propozycji ustaw, w tym Clean Competition Act i Foreign Pollution Fee Act, które zakładają wprowadzenie opłat za emisje zawarte w importowanych produktach. Kanada rozpoczęła konsultacje na temat BCA już w 2021 roku, ale do tej pory nie podjęła konkretnych działań. Chiny natomiast w 2023 roku przyjęły ustawę o przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym, która potencjalnie może obejmować elementy CBAM.
6. Dyskusje w ramach WTO
Światowa Organizacja Handlu (WTO) stała się kluczowym forum do dyskusji na temat zgodności BCAs z przepisami międzynarodowego handlu. Między 2020 a 2024 rokiem członkowie WTO złożyli ponad 500 oficjalnych oświadczeń dotyczących BCA, głównie w ramach Komitetu ds. Handlu i Środowiska. Państwa takie jak Chiny, Indie, Rosja, Turcja i Brazylia wyraziły obawy dotyczące zgodności CBAM z zasadami WTO oraz potencjalnego protekcjonizmu. Jednak w 2024 roku ton debaty przesunął się w stronę poszukiwania kompromisu i interoperacyjności mechanizmów BCA.
7. Wnioski
Analiza mechanizmów BCA wdrażanych na całym świecie pokazuje, że choć ich cel – redukcja emisji i wyrównanie konkurencyjności – jest wspólny, to sposoby ich implementacji różnią się w zależności od kraju. Unia Europejska i Wielka Brytania koncentrują się na stopniowym wprowadzaniu opłat w powiązaniu z krajowymi systemami ETS, podczas gdy Australia analizuje potencjalny zakres swojego mechanizmu. USA i Kanada pozostają na etapie konsultacji, a WTO stara się mediować globalną debatę na temat tych narzędzi.
Wdrażanie BCAs w nadchodzących latach będzie miało kluczowe znaczenie dla globalnego handlu i polityki klimatycznej. Sukces tych mechanizmów będzie zależał od ich zgodności z międzynarodowym prawem handlowym, skuteczności w zapobieganiu ucieczce emisji oraz zdolności krajów rozwijających się do dostosowania się do nowych regulacji.
